Narrator, Jadwiga – Deportowany do Kazachstanu w wieku 14 lat

Upał latem nadal wisi nad polami w ciągu dnia, ale wszyscy musimy rozpocząć pracę wcześnie, aby doprowadzić do uprawy pszenicy. Jak zapada noc wracamy znużony do naszej chaty na stepach Kazachstanu. Powietrze chłodzi, przypominając nam, że zbliża się długa, gorzko mroźna zima. Och, jak tęsknimy za życiem, które mieliśmy przed wojną, bliskich i domów, które zostawiliśmy!

Dziś usłyszałem szept, że pakt między nazistami a Rosjanami się załamał – że nasi prześladowcy walczą teraz między sobą. 22 czerwca 1941 roku armia niemiecka najechała terytoria, do których rosjanie się ubiegali – na ziemie zajęte we wschodniej Polsce na początku wojny, do państw bałtyckich, Ukrainy i na Białoruś. Niemiecki blitzkrieg posuwa się naprzód, w stanie przejąć produktywne obszary rolne Ukrainy i zaanektować pola naftowe Kaukazu. Kto wie, naziści mogą rozpocząć atak na Moskwę!

Ten obrót wydarzeń należy postrzegać jako błogosławieństwo dla nas, wygnanych Polaków. To, że Rosja jest teraz w stanie wojny z Niemcami, musi dać nam nadzieję na ponowne uwolnienie się i powrót do domu. Na razie jednak musimy kontynuować naszą codzienną walkę o przetrwanie. Warunki stają się coraz trudniejsze, ponieważ Sowieci ponownie kierują cały kraj w kierunku całkowitego wysiłku wojennego. Żyzne ziemie Ukrainy zostały odcięte przez natarcie niemieckie. Trudniej jest znaleźć jedzenie, ponieważ rząd ponownie kieruje ziarna do paszy Armii Czerwonej. Rosyjscy i kazakowi mężczyźni są przygotowywani do przodu, pozostawiając nas kobietami i dziećmi do ciężkiej pracy na ziemi i w fabrykach. Obecnie nie można znaleźć żadnych leków. Matka jest bardziej zaradna niż kiedykolwiek, aby utrzymać nas przy życiu. Sprzedała wszystkie nasze cenne rzeczy i pościel. Ona nawet mówi fortuny do lokalnych Kazaks w zamian za mąkę.

Mówi się, że Stalin jest wściekły przez niemiecką dwulicowość i rzucił swoją partię z aliantami, aby pokonać nazistów. W obecności Churchilla i Edena, przywódca naszego narodu, generał Sikorski, wynegocjował i podpisał pakt z ambasadorem Związku Radzieckiego Maiskym 30 lipca 1941 roku. Nazywa się to paktem polsko-sowieckim, czyli paktem Sikorskiego-Maiskiego, więc teraz my, Polacy, nie jesteśmy już niewolnikami Stalina, ale będziemy mogli przyłączyć się do wojny z nazistami. Wznowiono stosunki dyplomatyczne między Polską a ZSRR, a Ambasadorem RP w Moskwie został Stanisław Kot. Pakt nazistowsko-radziecki z 1939 roku jest obecnie przestarzały. Co to oznacza dla granic? Czy nasza ojczyzna Kresów Wschodnich powróci do Polski, czy stalin będzie kontynuował swoją nielegalną okupację? Plotka głosi, że na rosyjskiej ziemi ma powstać Wojsko Polskie, a dowódcą jest gen. Władysław Anders. Ponad 200 000 naszych polskich żołnierzy zostanie uwolnionych z więzień i gułagów do Rosji, aby utworzyć tę armię. Modlę się do Boga, aby to prawda.

Najbardziej niesamowite wieści! Dowódca naszego kolhoza ogłosił dziś, że rząd sowiecki wydał amnestię dla wszystkich Polaków! Pan Stankiewicz, prawnik ze Lwowa, był oburzony słowem “Amnestia”, co oznacza, że zostaliśmy ułaskawieni za popełnienie przestępstwa politycznego. Naszym jedynym przestępstwem było być obywatelami polskimi! Mamy jednak być wolnymi obywatelami, swobodnie poruszać się po Związku Radzieckim i swobodnie wracać do domu – tak szybko, jak tylko będziemy mieli niezbędne dokumenty. Specjalne zezwolenie z NKWD jest potrzebne, zanim będziemy mogli zakupić bilety kolejowe na podróż. Na szczęście Matka trzymała zegarek Ojca, który teraz musi wymieniać, aby uzyskać bilety kolejowe, ponieważ nie mamy pieniędzy.

Staramy się zrównoważyć uniesienie w naszej wolności z rzeczywistością wyjazdu tutaj. Płace wojenne na Zachód i tak musimy udać się na południe do miejsca, w którym tworzy się Wojsko Polskie. Miejscowi Kazakowie mówią nam, że jesteśmy szaleni, aby spróbować podróży. Mówią, że nie mamy pieniędzy, jedzenia i że Sowieci nam nie pomogą i że umrzemy w rozległych przestrzeniach Związku Radzieckiego. Sowieci nie powiedzą nam lokalizacji polskich ośrodków rekrutacyjnych, więc znamy tylko nasz ogólny kierunek. Ale nie możemy tu przetrwać kolejnej zimy, więc modlimy się, aby Bóg bezpiecznie nas wybawił do Wojska Polskiego na południu.

Czas minął i zastanawiam się nad szacunkami od 1 do 2 milionów obywateli polskich, którzy zostali przymusowo deportowani do pracy przymusowej w najdalszych zakątkach Związku Radzieckiego. W ciągu pierwszego roku prawie połowa z nich nie żyje. “Amnestia” z lipca 1941 roku doprowadziła do ewakuacji około 115 tysięcy polskich wojskowych i cywilów do Iranu. To była moja własna droga z tej nieludzkiej ziemi. Ale wielu nie miało tyle szczęścia. Wielu z nich nie zostało poinformowanych o “Amnestii”, wielu odmówiono dokumentów do podróży, a wielu z nich przekierowano pociągi do Uzbekistanu do pracy przymusowej. Dziesiątki tysięcy ludzi zginęło w drodze do wolności od głodu, chorób, wyczerpania i odmrożeń. Relacje o nędznych warunkach i wstrząsających podróżach pociągiem obfitują w wiele rodzin, które gubią się, rozdzielają i umierają w nędzy. W marcu 1943 r. setki tysięcy Polaków nadal było w ZSRR, ale Stalin nie chciał już odejść. Ćwierć miliona zostało repatriowanych do Polski Zachodniej po wojnie. W słowach pisarza Tadeusza Piotrowskiego “Co się stało z tymi, którzy nigdy nie wyszli, Bóg tylko wie. Niektórzy, bez wątpienia, nadal tam są”.