Tyle lat minęło od II wojny światowej. Nie możemy jednak zapomnieć o tych, którzy cierpieli, walczyli i umierali. Nie chcemy tego robić. Polacy są jedną z największych Diaspor. Wielu z nas nie wróciło po wojnie do komunistycznej Polski. Ale zachowaliśmy naszą tożsamość, pielęgnowaliśmy nasz język, tradycje i wspomnienia.
Krótko po wojnie zajęliśmy się grobami naszych towarzyszy poległych we Włoszech, Holandii i Belgii. Pierwsze pomniki zostały wzniesione, jak ten dla 3 Dywizji Karpackiej, lub 3 Pułku Pancernego 2 Korpusu, w pobliżu Monte Cassino.

Byli żołnierze 1 i 2 Korpusu Polskiego, znani z heroicznych bitew na froncie zachodnim, po wojnie dobrze zintegrowali się ze swoimi nowymi społecznościami. Ich nowe kraje (Wielka Brytania, USA, Kanada, Australia, Argentyna i inne) skorzystały z ich ciężkiej pracy, edukacji, silnych rodzin i pasji.

Pielęgnowaliśmy więzi powstałe w naszych przedwojennych społecznościach i przyjaźniach urodzonych podczas naszych wojennych wędrówek. Nasi dowódcy, zwłaszcza generał Władysław Anders, zainspirowali nas do aktywnej konsolidacji naszej emigrantów z Polski. Widzimy jego wartość po tych wszystkich latach. Dla naszego Dowódcy liczyły się dwie rzeczy – honor żołnierza i jego przygotowanie do życia cywilnego służby dla Ojczyzny. Jego inicjatywa doprowadziła do powstania dwóch najważniejszych polskich instytucji w Wielkiej Brytanii: Polskiej Organizacji Kombatanckiej – organizacji światowej łączącej wszystkich polskich weteranów, kultywującej wspomnienia i udzielającej wsparcia społecznego swoim członkom; oraz Polskie Towarzystwo Edukacyjne – odpowiedzialne za tworzenie polskich szkół, które kształciły pokolenia Polaków w ich języku, historii i tradycji.

Wiele mniejszych stowarzyszeń bojowników powstało również w oparciu o ich jednostki, korpus lub syberyjskie wygnanie. Na całym świecie niezliczone pomniki, tablice pamiątkowe, filmy, publikacje i wydarzenia upamiętniły tragiczny los narodu polskiego i bohaterstwo polskich żołnierzy podczas II wojny światowej.

Pomimo niekorzystnego klimatu politycznego, wzniesiono pierwsze pomniki zbrodni katyńskiej. Artykuły w zachodniej prasie otwarcie omawiały zbrodnie stalinowskie i nazistowskie, masakry w Wolinie oraz losy polskiego rządu na uchodźstwie.

Takie działania były niemożliwe w komunistycznej Polsce, a tym bardziej na dawnych Kresach, które stały się częścią ZSRR. Sowiecki terror został zapamiętany tylko przez rodzinną tradycję, a każda publiczna dyskusja na ten temat może wylądować w więzieniu, wydalony z uniwersytetu lub pracy. Do lat 70., żaden kontakt z Zachodem nie był dozwolony, tak wiele rodzin rozdzielonych w czasie wojny nie mogło się ze sobą komunikować. Media komunistyczne zniekształciły historię II wojny światowej, negując istnienie Katynia, syberyjskie deportacje czy rolę Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Pomimo stalinowskiego terroru, aresztowań i tajnej policji, ludzie szukali prawdy – słuchali Radia Wolna Europa, tworzyli i czytali podziemną prasę. W latach 70.

Armia Andersa zaczęła się pojawiać. Ale dopiero po 1988 roku ludzie mogli oficjalnie tworzyć stowarzyszenia syberyjskich deportowanych, grup weteranów i członków rodziny ofiar katyńskich. Stowarzyszenia te trwają do dziś.

Po upadku komunizmu w 1989 r. w Polsce uruchomiono wiele nowych inicjatyw upamiętniających losy polskich obywateli podczas II wojny światowej.

Przywrócenie więzi między Polską a jej emigranckimi społecznościami, oczyszczenie historycznych kłamstw i upamiętnienie historii poprzez zabytki, filmy i publikacje, wszystko to zostało zrealizowane w wielu inicjatywach publicznych i rządowych. Upadek ZSRR umożliwił dalsze badania, podróże i nawiązanie kontaktów z Polakami mieszkającymi na Wschodzie.

W 1992 roku prawda o zbrodni katyńskich została ostatecznie częściowo ujawniona. W 2000 r. ofiary upamiętniono utworzeniem cmentarzy wojennych w Katyniu, Charkowie i Miednoje. W 2012 r. w Bykowni na obrzeżach Kijowa otwarto Polski Cmentarz Wojenny. W byłym ZSRR i na Bliskim Wschodzie utworzono wiele cmentarzy upamiętniających Polaków, którzy zginęli z głodu i chorób przed ewakuacją Armii Andersa z ZSRR. Bohaterstwo Żołnierza Polskiego uhonorowane jest cmentarzami w Tobruku, Monte Cassino, Bolonii, Leninie i Bredie. Są też pomniki polskich lotników, marynarzy, żołnierzy Armii Berlińskiej walczących na Wschodzie oraz polskiego 1 i 2 Korpusu, walczącego na Zachodzie.

Jest jeszcze wiele do zrobienia – największe zadania to nieoznakowane groby dziesiątek tysięcy syberyjskich deportowanych, ofiary ludobójstwa z Wolyna i Galicji oraz ofiary tak zwanej białoruskiej listy katyńskiej.

Musimy pamiętać o tych wszystkich ludziach, aby zapisali swoje wspomnienia i przekazywali tę część polskiej historii następnym pokoleniom i edukowali ludzi wszystkich narodowości. Starzy weterani, tak jak ja, są tak szczęśliwi, że nowe pokolenia Polaków przyłączają się do tych wysiłków.

W słowach poety: “Abym nie zapomniał o nich, tak bóg w niebie zapomnieć o mnie …”