Postanowiłem pozostać na Zachodzie, wraz z wieloma innymi żołnierzami z Anders Army. Moja rodzina miała szczęście odejść z ZSRR z Wojskiem Polskim w 1942 roku, ocalał w polskich obozach dla uchodźców w Afryce aż po wojnie.

Wciąż myślę o przyjaciołach, pozostawionych w ZSRR. Niektórzy nie dotarli na ogromne odległości Rosji, by w porę wcielić się do Wojska Polskiego. Niektórzy nie otrzymali dokumentów amnestii od swoich dowódców kolkhoz. Inni byli poważnie chorzy i musieli zostać w polskich i radzieckich szpitalach w Uzbekistanie lub Kirgistanie.

Czy kiedykolwiek dowiemy się o ich losie?

Dopiero w 1946 r. tysiące przedwojennych obywateli polskich lub żydowskich zostało repatriowanych do nowych granic polskich z sowieckiego wnętrza. Ale nie wszyscy wyszli. Najtragiczniejszy los czekały samotne ocalałe, zazwyczaj osierocone dzieci. Na szczęście wielu z nich udało się dostać do Polski z rodzinami adopcyjnymi, często zupełnie obcymi. Inni zostali przywiezieni do Polski z całymi sierocińcami, dzięki działaniom Polskiego Związku Patriotów. Niezliczona liczba innych została jednak przewieziona do sowieckich sierocińców. Tutaj całkowicie stracili swoją polską tożsamość, stając się sowieckimi obywatelami nieświadomi swoich korzeni. Tylko w kilku przypadkach wstawiennictwo rodzinne sprowadziło część tych dzieci z powrotem do Polski.

Powracający do Polski żegnali Białorusinów i Ukraińców, którzy byli przedwojennymi obywatelami polskimi. Obecnie uważano ich za obywateli radzieckich, pozostawionych na łasce systemu stalinowskiego. Oni i ich potomkowie nadal mieszkają tam teraz w dużej liczbie, głównie w Kazachstanie. Niektórzy byli w stanie ostatecznie repatriować się do Polski w latach 90. Ale trudno im się przystosować po tylu latach uwięzienia w ZSRR. Wciąż próbują ustalić swoją tożsamość, nie wiedząc, czy są ToPolacy, Sowieci, Rosjanie czy Kazachowie.

Dziś Rosja jest również zamieszkana przez byłych więźniów gułagu – żołnierzy Armii Krajowej aresztowanych w latach 1944-45 i skazanych na wiele lat w odległych więzieniach syberyjskich. Po zakończeniu wyroków musieli udać się do tak zwanych “posielenije”, przymusowych osiedli pracy dla byłych więźniów. Ci, których rodzinom udało się otrzymać “zaproszenie” od władz sowieckich na powrót do Polski, wrócili do domu. Niektórzy wzięli ślub i postanowili zostać na Syberii. Inni postanowili wrócić do dawnych Kresów i zamieszkać na swoich ziemiach przodków. Przyjęli to za swój obowiązek zachowania dziedzictwa Kresów, ochrony kościołów przekształconych w areny sportowe i magazyny chemiczne, pielęgnowania grobów członków ich rodzin i zupełnie obcych. Szczególnie trudno było w dzisiejszych czasach na Ukrainie, gdzie wspomnienia z masakr w Wolynie były jeszcze świeże. Polacy z tego obszaru zazwyczaj wracali tylko do większych miast, takich jak Lwów czy Stanisławów.
Osoby, które nie zostały deportowane, często przebywały na swoich ziemiach i nie przesiedliły się do Polski pomimo obowiązujących od 1944 r. umów o repatriacji. Tęsknili za “Polską”, ale nie mogli rozstać się ze swoimi przodkami. Nawet po wojnie były one przedmiotem dalszych represji. Nazywano ich “Polacks”, zakazano im modlitwy po polsku i nauki języka. Wielu, zwłaszcza na Białorusi, zostało deportowanych w głąb ZSRR jeszcze w latach 50.

Wrócili po kilku latach, w latach 1955-59, złamani i gotowi spróbować repatriacji do Polski. Jeśli im się udało, ojczyzna ich marzeń przywitała ich jak obcych, “Ruskies”, ze względu na ich wschodni akcent. Inni nadal mieszkają na Litwie i Białorusi.

Wiele kreskowych rodzin było przez lata rozdzielonych. Kontakty z Zachodem mogą zagrozić członkom rodziny w ZSRR, więc ludzie woleli milczeć. Byli więźniowie nazistowskich obozów koncentracyjnych i robotnicy przymusowi, bojąc się deportacji na Syberię, nie wracali do swoich domów, ale przebywali w Polsce. Często już nigdy nie widzieli swoich rodziców i spotykali się z rodzeństwem dopiero po 1956 roku.

Tragiczny los czekali żołnierze Armii Andersa i Armii Berlingsa, którzy pomimo ostrzeżeń postanowili wrócić na Kresy w poszukiwaniu swoich zaginionych rodzin. Często byli szybko aresztowani i wysyłani do najostrzejszych gułagów. Wielu z nich pozostało w tej nieludzkiej krainie na zawsze…

Ci, którzy przeżyli w byłym ZSRR, byli w stanie nawiązać kontakt z ojczyzną dopiero po 1989 roku. Udało im się potajemnie pielęgnować język i tradycje polskie, przekazując je swoim dzieciom za pomocą modlitewników i wspomnień Babcia. Teraz mogą wreszcie założyć polskie organizacje i otrzymać stypendia, aby wysłać swoje dzieci na polskie uczelnie.

Trzeba podziwiać ich ducha, ich chłodź przetrwać wieczne wygnanie i zachować swoją polską tożsamość. Wbrew wszelkim przeciwnościom.